प्रजासत्ताक दिन सत्यनारायण महापूजेसाठी योग्य का वाटतो?.
सोमवार, २३ जानेवारी, २०२३
प्रजासत्ताक दिन सत्यनारायण महापूजेसाठी योग्य का वाटतो?.
देशाची निपक्ष निवडणूक आयोगाची न्यायव्यवस्था?.
देशाची निपक्ष निवडणूक आयोगाची न्यायव्यवस्था?.
बुधवार, १८ जानेवारी, २०२३
असंघटीत समाजाला सुशिक्षित व संघटीत करणारे जिजा ॲड.एकनाथ आवाड.
असंघटीत समाजाला सुशिक्षित व संघटीत करणारे जिजा ॲड.एकनाथ आवाड.
वडिलांचे केस कापून आवाड यांनी पोतराज प्रथेवर पहिला घाव घातला.घरातूनच संघर्ष सुरू करून त्यांनी पोतराजाच्या प्रथेतून शंभराहून अधिक कुटुंबांची सुटका केली.शिकत असतानाच एकनाथ आव्हाड विद्यार्थी चळवळीत उतरले,विवेक पंडित यांच्या "विधायक संसद" नावाच्या युवकांच्या संघटनेत गेले आणि अस्पृश्यता आणि जातीभेद याविरुद्ध त्यांनी जनजागृती करून रान पेटवले.त्यांनी १९८० पासून वेठबिगार,पोतराज आदी प्रथांविरुद्ध लढा देणे सुरू केले होते. भूमिहीन दलितांना गायरान जमिनी ताब्यात घेऊन कसायची हिंमत दिली.मराठवाड्यात त्यासाठी त्यांनी गायरान परिषदा घेतल्या.भूमिहीन महिलांचे त्यांनी बचत गटाची त्यांनी स्थापना केली होती.सावित्रीबाई फुले म्युच्युअल बेनिफिट ट्रस्ट स्थापून महिलांना पतपुरवठा केला.मराठवाड्यातील पाच जिल्ह्यांत या ट्रस्टचे काम चालते. २०१५ सालापर्यंत या ट्रस्टची उलाढाल दहा कोटी रुपयांवर पोचली होती.
१९९० साली त्यांनी मानवी हक्क अभियानाला सुरुवात केली.संगम नावाच्या गावात त्यांनी मानवी हक्क अभियान संघटनेची शाखा स्थापन केली.२००१ साली युनोने आयोजित केलेल्या वंशभेदाविरोधातील परिषदेला एकनाथ आवाड यांनी हजेरी लावली होती. भारतात अजून जातिभेद नष्ट झाला नाही असे त्यांनी तेथे ठासून सांगितले होते.पुढे जिनिव्हा येथील मानवी हक्क संरक्षण संमेलनातही एकनाथ आवाड यांनी "जातिप्रथेला हद्दपार करण्याची" त्यांची आग्रही भूमिका मांडली होती. त्यांनी उर्वरित सर्व आयुष्य चळवळीसाठी वाहिले होते.'मानवी हक्क अभियान' या चळवळीच्या माध्यमातून एकनाथ आवाड यांनी मराठवाड्यातील सुमारे पन्नास हजार मागासवर्गीय एस सी,भटक्या समाजाच्या जमिनी संघर्ष करून वाचविल्या होत्या.त्यांच्या या मानव हक्क अभियानामुळे मागासवर्गीयांना मोठ्या प्रमाणावर आर्थिक व सामाजिक स्वातंत्र्य मिळाले.गुलामीची प्रतीके असलेली गावकीची कामे दलितांनी सोडावीत आणि आत्मसन्मानाने जगावे त्यासाठी खेडे सोडा शहर गाठा हा बाबासाहेबांनी दिलेला संदेश हाच एकनाथ आवाड यांचं मानव हक्क अभियान चळवळींचा उद्देश होता. त्यासाठी त्यांनी दोन्ही पातळीवर एक सनदशीर,तर दुसरा रस्त्यावरचा सतत संघर्ष केला. या संघर्षातूनच 'जग बदल घालुनि घाव' हे त्यांचे आत्मकथन जन्माला आले. त्यांचे हे पुस्तक मागासवर्गीय समाजाच्या न्याय हक्क व प्रतिष्ठेसाठी लढणाऱ्या कार्यकर्त्यासाठी आणि चळवळीसाठी मार्गदर्शक ठरले आहे. मागासवर्गीय आदिवासी भटक्या जाती जमातीच्या समाजाच्या जातीसाठी काम केल्या पेक्षा त्यांना असंघटीत कष्टकरी कामगार म्हणून संघटीत केल्यास त्यांना शिक्षण,रोजगार आणि आरोग्य विषयी केंद्र व राज्य सरकारच्या अनेक योजनाचा लाभ मिळवून देता येईल. मानवाला सहा मुलभूत अधिकार मिळाले पाहिजेत.मग ते कोणत्याही जातीचा असो त्याला असंघटीत कामगार म्हणून नांव नोंदणी करून घेता येतील.पण या मागासवर्गीय लोकांची नांव नोंदणी होऊच नये अशी प्रशासकीय मनुवादी यंत्रणा गावातील ग्रामसेवक ते सचिवालयातील सचिवा पर्यंत काम करते.बाबासाहेबांनी शासन कर्ती जमात बना असे का सांगितले होते, त्याचा अभ्यास मानवाला हक्क मिळवून देणाऱ्या कार्यकर्त्यांनी केला पाहिजे.तरच एकनाथ आवाड यांचे अपुरे कार्य पुढे नेता येईल.
एकनाथ आवाड यांच्या कामावर वेगवेगख्या संशोधकांनी ५ पुस्तके लिहिली आहेत. २७ जणांनी त्यांच्या कार्यावर पीएच.डी.साठी प्रबंध लिहिले आहेत.विश्वरत्न डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या क्रांतिकारी विचारांवर विश्वास ठेवणाऱ्या एकनाथ आवाडांनी यांनी २ ऑक्टोबर २००६ रोजी बौद्ध धम्माचा स्वीकार करून अनेकांना बौद्ध धम्मात आणण्याचे ऐतिहासिक काम केले आहे. त्यासोबतच भटक्या जाती जमातीतील पारधी आणि इतर गुन्हेगारी जमात असा ठपका असलेल्या जातीतील कुटुंबाना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आणले.अशा असंघटीत कष्टकरी समाजाला सुशिक्षित व संघटीत करणारे जिजा.एड.एकनाथ दगडू आवाड मानवी हक्क अभियानाचे राष्ट्रीय अध्यक्ष यांच्या ६७ व्या जयंती दिनानिमित्याने त्यांच्या प्रतिमेला आणि कार्याला कोटी कोटी प्रणाम.
सागर रामभाऊ तायडे ९९२०४०३८५९,भांडूप,मुंबई
एकदा जिजाऊ सृष्टीला भेट देऊन पाहून या.
एकदा जिजाऊ सृष्टीला भेट देऊन पाहून या.
मराठा ओबीसी समाजाला देशातील प्रसिद्ध मंदिरे माहिती आहेत.राज्यातील संतांची पवित्र संत भूमि माहिती असून त्यांच्या दर्शनासाठी दोनशे,तीनशे किलोमीटर पायी पदयात्रा काढून जाण्याची मानसिक तयारी दरवर्षी असते.पण उच्चशिक्षणा च्या पदव्या घेऊन आणि आधुनिक तंत्रज्ञान शिकून सुद्धा संतांचा जन्म,मृत्यू,गांव,तालुका,जिल्हा राज्य आणि आई,वडील,मुलेमुली यांची माहिती नसतांना त्यांच्या वर शंभर टक्के श्रद्धा,विश्वास ठेवतात.शेवटी ही त्यांची धार्मिक भावना आहे.ते स्वातंत्र्य भारतीय संविधाना ने दिले आहे.त्या ही अगोदर छत्रपती शिवाजी महाराज यांनी स्वराज्यात सर्व रयतेला धर्माने नाकारलेले न्याय हक्क,अधिकार दिले होते.त्यावेळी त्यांची माता हीच त्यांना शिकवण देणारी खरी शिक्षिका,गुरु होती.तिचा इतिहास आम्ही वाचत नाही.बुलढाणा जिल्ह्यातील सिंदखेडराजा हे मध्ययुगीन भारताच्या इतिहासातील शिवसंस्कृतीचे आदिपीठ होते. राजमाता,राष्ट्रमाता जिजाऊचा जन्म 12 जानेवारी 1598 रोजी सिंदखेडराजा येथे झाला होता. राजमाता जिजाऊने या देशात ऐतदेशीयांच्या स्वराज्याची स्थापना करण्यासाठी आपले सुपुत्र छत्रपती शिवरायाना घडविले आणि जगात एका क्रांतिकारी विचारांची प्रेरणा देणाऱ्या इतिहासाची निर्मिती केली. स्वाभाविकच शिवसंस्कृतीच्या या अति प्राचीन उगमस्थानाला म्हणजेच सिंदखेडराजाला एक आगळे ऐतिहासिक महत्त्व प्राप्त झालेले पाहिजे होते.मानुवादी हिंदुत्व मानणाऱ्यांनी त्यांचे महत्व वाढू दिले नाही.त्याला महत्व खऱ्या अर्थाने आदरणीय पुरुषोत्तम खेडेकर यांनी मराठा सेवा संघ स्थापन केल्या नंतर यायला लागले.आज ते जागतिक पातळीवरचे जिजाऊ सृष्टी मातृतीर्थ म्हणून प्रसिद्ध झाले आहे.
बुलढाणा जिल्ह्यातील सिंदखेड राजा येथील मातृतिर्थावर जवळपास 450 एकर जागेवर 11,000 कोटी रूपयांच्या प्रस्तावित खर्चांचे एक भव्य स्वप्न मराठा सेवा संघाचे संस्थापक अध्यक्ष,सम्माननीय पुरूषोत्तम खेडेकर ह्यांनी पाहिले आहे, त्या स्वप्नाचे नांव 'जिजाऊसृष्टी' प्रकल्प असे आहे.राजमाता,राष्ट्रमाता जिजाऊंच्या जन्माचे वेळी ४५,००० लोकवस्तीच्या या शहरात त्या काळातील लखुजीराजाचा राजवाडा,रंगमहाल,सावकारवाडा,का
हा 'जिजाऊसृष्टी' प्रकल्प देशाच्या स्वभिमानाचा राष्टीय प्रकल्प व्हावा व हे जगभरातील पर्यटकांचा आकर्षणाचे केंद्र व्हावे असा सर्वोच्च विचार मराठा सेवा संघाचा माध्यमातून आदरणीय पुरुषोत्तम खेडेकर यांचा आहे. त्यानुसार 'जिजाऊसृष्टी' हा विविध विषयांना समावून घेणारा एकत्रित स्वरुपाचा प्रकल्प व्हावा तसेच ते अद्यावत तीर्थक्षेत्र व ज्ञानक्षेत्र व्हावे, ही संकल्पना आहे. जिजाऊ संग्रहालय, जिजाऊ ग्रंथालय, महिला रोजगार केंद्र, महिला मिलीटरी अकॅड्मी, सिंधु संशोधन संस्था, महिला विद्यापीठ अशा संस्थाची निर्मिती व्हावी, अशी योजना आहे. या शिवाय भारत देशाचा सुमारे 10,000 वर्षाचा सत्य सांस्कृतिक इतिहास, जिजाऊ काळातील देशातील सर्व क्षेत्रातील स्थिती,छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जिवनावरील महत्वाचे प्रसंग ते आज पर्यंतची देशाची वाटचाल, बहुजन समाजातील सर्व समाज सुधारक,संतांची शिकवण चित्ररुपाने,शिल्परुपाने, इलेक्ट्रॉनिक मध्यमांच्या साहाय्याने लिखीत स्वरुपात विविध प्रकारे चित्रित केल्या जातील.अशी भव्य संकल्पनेची अंमलबजावणी होत आहे.
15 हजार स्क्वे. फुटाच्या सभागृहासह जवळपास 10 हजार स्क्वे. फुट (RCC) 3 मजली बांधकाम पूर्ण झाले आहे. 25 हजार स्क्वे. फुटाचा सुंदर बगीचा तयार करण्यात आला आहे. भव्य महाद्वाराची निर्मिती राजस्थानच्या कारागिरा कडुन केलेली आहे.सर्व प्रकारच्या सत्ता स्थानात मराठा समाजाचे वर्चस्व असतांना ही मात्र निधी अभावी कामाची गती पाहिजे तशी जलद नाही.यांची खंत आदरणीय पुरुषोत्तम खेडेकर यांनी व्यक्त केली आहे.संत गजानन महाराज संस्थान शेगांव,संत साईबाबा संस्थान शिर्डी,अनेक बाबा,महाराज यांच्या संस्थानाला मराठा ओबीसी समाजाकडून उद्योगपती उच्च पदस्थ अधिकारी ज्या प्रमाणे सढळ हस्ते दान देतात तेच हात मातृतीर्थ "जिजाऊसृष्टी" कडे मोकळे होतांना दिसत नाही.त्यासाठी मराठा ओबीसी बहुजन समाजात क्रांतिकारी विचारांच्या महापुरुषांच्या विचारांचे प्रबोधन करणे आवश्यक आहे.मराठा सेवा संघ,संभाजी ब्रिगेड,जिजाऊ ब्रिगेड सह बामसेफ आणि फुले शाहू आंबेडकरी विचारांच्या विचारवंत,साहित्यिक,स्तंभ लेखक,पत्रकार आपली सामाजिक जबाबदारी म्हणून बहुजन समाजात वैचारिक बदल घडविण्यासाठी सतत लिहत आणि बोलत असतात.
मराठा सेवा संघ आणि समविचारी परिवर्तनवादी बहुजन संघटनांनी बहुजनाच्या भावी पिढ्यांसाठी अक्षय उर्जास्त्रोत असणा-या जिजाऊसृष्टीच्या उभारणीसाठी दमदार पाऊल टाकले असले तरी आपल्या स्वप्नातील मातृतिर्थाला समस्त बहुजन समाजातील उद्योगपती उच्च पदस्थ अधिकारी,शासकीय कंत्राटदार,सदन शेतकरी,कर्मचारी दानशूर समाज बांधवांनी सढळ हस्ते मदत करण्यासाठी पुढे आले पाहिजे. इन्कमटॅक्स भरणाऱ्या सर्व प्रकारच्या उत्पादक,उत्पन्न घेणारांनी जिजाऊ सृष्टीला देणगी देऊन (देणगी करिता 80 जी नुसार इन्कमटॅक्स मध्ये सूट आहे.) विशेष सूट मिळवावी. आईवडिलांचे कष्ट,त्याग जिद्द आपल्या साठी प्रेरणादायी असेल तर त्यांच्या स्मृतीप्रित्यर्थ आठवण म्हणून सढळ हस्ते दान करा आणि कुशल पुण्य मिळवा.त्यामुळे ही इतरांना प्रेरणा मिळू शकते.
मी कुटुंबासह जिजाऊ सृष्टी ला भेट देऊन आलो म्हणून आपणास आवाहन करतो की, आपापल्या जिल्ह्यातील दानशूर समाज बांधवाची भेट घेऊन त्यांना या प्रकल्पाची माहिती द्या, त्यांनी या मातृतीर्थ "जिजाऊ सृष्टी"ला प्रथम भेट देऊन पाहणी करावी.नंतर यथाशक्ति आर्थिकदृष्
सागर रामभाऊ तायडे -९९२०४०३८५९,भांडूप,मुंबई.
राष्ट्रमाता जिजाऊ सृष्टी निर्माण करणारे युगपुरुष पुरुषोत्तम खेडेकर.
राष्ट्रमाता जिजाऊ सृष्टी निर्माण करणारे युगपुरुष पुरुषोत्तम खेडेकर.
नामांतराचा स्मृतिदिन कि नामविस्ताराचा जयंती दिन साजरा करणार?.
नामांतराचा स्मृतिदिन कि नामविस्ताराचा जयंती दिन साजरा करणार?.
भारतीय इतिहासात अनेक आंदोलनाचा इतिहास हा प्रेरणादायी आहे.तर काही आंदोलनाचा इतिहास दु:खदायी असतो. तो विसरता येत नाही.२७ जुलै १९७८ मध्ये महाराष्ट्र राज्य विधानमंडळाच्या दोन्ही सभागृहात मराठवाडा विद्यापीठाला बाबासाहेबांचे नांव देण्याचा ठराव पारित झाला. हा आनंद आंबेडकरी अनुयायी आनंदोत्सव साजरा करीत असतानांच भारतीय जातीव्यवस्थेचीमुळे घट्ट असणाऱ्या माणसाच्या डोक्यातील सैतान जागा झाला.सरकारच्या निर्णयाला त्याने जातीचा रंग दिला. आणि दलितांच्या घरांची राखरांगोळी करण्यास सुरवात केली. ते १६ वर्ष ही घरादारासह जिवंत माणसाच्या रक्ताची होळी खेळत राहिले.आम्ही मांगत राहिलो. नामांतराचा लढा हा केवळ विद्यापीठाची पाटी बदलणारा नव्हता,तर तो समता, स्वातंत्र्य,बंधुभाव पुढे नेणारा लढा होता. नामांतर झालेच नाही झाला तो नामविस्तार!.
बाबासाहेबांना अभिप्रेत असलेली सामाजिक मूल्ये रुजली नाहीत हे आजचे आपले समाजवास्तव आहे. नामांतराची घोषणा जेव्हा तत्कालीन मुख्यमंत्री शरद पवार यांनी केली तेव्हा त्यांनी म्हटले होते, नामांतराचा उत्सव नामांतरवाद्यांनी जल्लोषात साजरा करू नये. त्याच वेळी नामांतरास नामविस्तार म्हणण्याचा फसवा शब्दच्छलही करण्यात आला होता. पुरोगामी म्हणविणारा महाराष्ट्र जातीय मानसिकतेतून मुक्त झालाच नाही.हे नामांतराचा १६ वर्षाचा संघर्ष आणि भिमा कोरेगांव १८१८ च्या संघर्षाला २०० वर्ष पूर्ण झाल्या नंतर २०१८ ला घडविलेल्या संघर्षातून सिद्ध झाले आहे. खैरलांजी,खर्डा,सोनईसारखे अनेक लक्षवेधी माणुसकीला लाजविणारे अत्याचार दलित समाजावर होत राहिले.नामांतरासाठी ‘लढा’ द्यावा लागला हे वास्तव आणि नामांतर झाल्यानंतर त्याचे श्रेय घेणाऱ्यांची राजकीय स्पर्धा, ही दोन्ही कारणे नामांतराचा हेतू निष्प्रभ करत आहेत? या चर्चेला सुरुवात करण्यापूर्वी, लढा का व कसा द्यावा लागला, यांची माहिती किती लोकांना आहे?.
मराठवाडा विद्यापीठाच्या स्थापनेसाठी २७ एप्रिल १९५७ साली शासनाने जी पळणीटकर समिती स्थापन केली होती त्या समितीने शासनाला स्वतंत्र विद्यापीठाची शिफारस करताना विद्यापीठासाठी ज्या नावांची शिफारस केली होती त्या नावांमध्ये औरंगाबाद,पैठण,प्रतिष्ठान,दौलता
नामांतराच्या मागणीस त्यावेळी युक्रांद,युवक काँग्रेस,अ.भा.वि.प,जनता युवक आघाडी,समाजवादी,क्रांतिदल,एस.
डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर हे विद्वान,व्यासंगी असतील,त्यांचे मराठवाडा प्रेमही वादातीत असेल, हैदराबाद संस्थान भारतात विलीन व्हावे म्हणून त्यांनी निजामाविरुद्ध कडक भूमिकाही घेतलेली असेल,तरीही त्यांच्यासारख्या एका पूर्वाश्रमीच्या महाराचे नांव विद्यापीठास देणे हे सनातनी मानसिकतेला सहन होत नव्हते आणि म्हणून त्यांनी नामांतरास हिंस्र विरोध केला हे नाकारता येत नाही. नामांतराचा लढा म्हणूनच दलितविरोधी मानसिकता बदलण्याचा लढा होता. १९७७ ते १९९४ पर्यंत सलग १७ वर्षे लढून परिवर्तनवादी चळवळीने हा लढा जिंकला असे म्हणता येत नाही. १४ जानेवारी १९९४ रोजी विद्यापीठास बाबासाहेबांचे नाव जोडले गेले,पण म्हणून महाराष्ट्रातील दलितविरोधी मानसिकता बदलली, असे काही आजही म्हणता येत नाही.
नामांतर चळवळीचा वापर दलित पुढाऱ्यांनी आपले सवतेसुभे उभारण्यासाठीही करून घेतला हे सत्य ही नाकारता येत नाही. नामांतर होऊन २९ वर्षे झाली तरीही दलित नेते नामांतराच्या बाहेर पडून दलित समाजाच्या कोणत्याही मूलभूत समस्याला,प्रश्नांना हात घालतांना दिसत नाहीत. दलितांच्या रोजीरोटीचे प्रश्न उग्र होत आहेत.पण या प्रश्नांवर आवाज न उठविता दलित नेते चारी दिशांना चार तोंडे करून नामांतर एके नामांतर करीतच १४ जानेवारीला दरवर्षी औरंगाबाद विद्यापीठ प्रवेशद्वारासमोर आपापले सर्कसचे तंबू ठोकून नामांतराचे श्रेय लाटण्याचा केविलवाणा हलकट खेळ खेळत असतात. याला काय म्हणावे?.त्याबाबत काय लिहावे हेच समजत नाही? नामांतरानंतर दलित चळवळीची पुढील दिशा काय असावी याचे चिंतन दलित चळवळीने केलेच नाही. म्हणून आंबेडकरी चळवळीची आज दुर्दशा झाली आहे. आंबेडकरी चळवळीला मार्गदर्शन करण्याची जबाबदारी ज्या मध्यमवर्गीय बुद्धीजीवी विचारवंत,पत्रकार,संपादक,लेखक-
शिक्षणात नोकरीत आरक्षण घेणारा लाभार्थी आंबेडकरी विचारांच्या ट्रेड युनियन पासून चारहात लांब आहे.म्हणूनच त्यांचे पदोन्नतीतील आरक्षण गेले तरी तो पाहिजे त्या प्रमाणत जागृत होऊन मनुवादी विचारांच्या ट्रेड युनियन मधून बाहेर पडला नाही. आरक्षणामुळे मध्यमवर्गीय झालेला पांढरपेशा वर्ग तर इतका आत्ममग्न झाला आहे, की काही अपवाद वगळता मागे राहिलेल्या आपल्या बांधवांसाठी संस्था,संघटना,पक्ष, बांधणी करून जीवन समृद्ध करावे,रचनात्मक प्रकल्प योजनाबद्ध निर्माण करून राबवावेत याची जाणीव त्याला राहिलेली दिसत नाही.
धम्म परिषदेतून पांढरेशुभ्र वस्त्र परिधान करून सहभागी होणारे निवडणुकीत मात्र क्षुद्र स्वार्थाला बळी पडून प्रस्थापित राजकीय पक्षांना मते देतात तेव्हा बाबासाहेबांच्या संकल्पनेतील रिपब्लिकन चळवळ उभी तरी कशी रहाणार? यांचे गांभीर्याने आत्मचिंतन करीत नाही,नामांतराची लढाई जिंकल्यानंतर दलित चळवळ नवे प्रश्न,नव्या आव्हानाना मुळीच भिडलीच नाही.जो-तो खोटे मानापमान,प्रतिष्ठा,कमालीचे क्षुद्र अहंकार व अप्पलपोटय़ा स्वार्थात बुडून गेला.महाराष्ट्रात खेडोपाडी जो जातीयवाद घट्ट होत चालला आहे तो पाहता दलित-दलितेतर संवाद वाढण्याची गरज प्रकर्षांने जाणवते आहे. ग्रामीण भागात दलित समाजावर अत्याचार झाल्यावर ७० च्या दशकात समाजवादी,गांधीवादी आणि डाव्या पक्ष-संघटनांचे कार्यकर्ते तिथे धावून जात असत. डॉ.बाबा आढावांनी सामाजिक एकोप्यासाठी ‘एक गाव एक पाणवठा’ सारखी चळवळ हाती घेतली होती. दलित-दलितेतर युवक एकत्र येऊन सामाजिक परिवर्तनाचे लढे लढत होते.पण हे आता ते पूर्ण थंडावून,उलट खेडोपाडी जातवर्चस्ववादी संघटनांचा उदय झाल्यामुळे दलित-दलितेतर दुरावा वाढत चालला आहे. सामाजिक सामंजस्य वाढविण्यासाठी म्हणूनच दलित-दलितेतरांचा सहभाग असणारे उपक्रम खेडोपाडी नव्या जोमाने राबविले जाणे आवश्यक होऊन बसले आहे. उदा.असंघटित कष्टकरी कामगार,मजुर,भूमिहीन शेतमजूर यांची नांव नोंदणी अभियान,आंतरजातीय विवाहांना प्रोत्साहन देणे,असंघटीत कष्टकरी मजुरांच्या मुलामुलींना शिक्षण घेण्यासाठी शिशुवृती,वसतिगृह या प्रश्नावर,समस्यावर आताचे स्व्यमघोषित नेते तोंड उगडत नाही.पुतळा विटंबना,हत्याकांड,रेल्वे स्टेशनचे नामांतर यापलीकडे त्यांचा अभ्यासच नाही.
डॉ.आंबेडकर,छत्रपती शिवाजी महाराज,शाहू महाराज,महात्मा फुले संत गाडगेबाबा आदी संत महापुरुषांची जयंती दलित-दलितेतरानी एकत्र येऊन साजरी करणे,दलित, शोषित,पीडित वर्गाच्या सामाजिक,आर्थिक प्रश्नांवर जातपात विरहित वर्गलढे उभारणे असे लक्षवेधी सामाजिक परिवर्तनाचे आणि समाजप्रबोधन करणारे उपक्रम राबविने काळाची गरज आहे.जो पर्यंत ते राबविले जाणार नाहीत,तो प्रयन्त महाराष्ट्रात सामाजिक सुसंवाद साधला जाणार नाही.मनुवादी विचारांच्या संस्था संघटना पक्ष वाढत जाणार हे उघड आहे.
नामांतरानंतर सामाजिक परिवर्तनाची अपेक्षित चळवळपुढे गेली नाही हे खरे असले तरी नामांतरानंतर विद्यापीठाची गुणात्मक उंची वाढली हे नाकारता येत नाही. नामांतर झाले तर हे बौद्धांचे,दलितांचे विद्यापीठ होणार, अभ्यासक्रम बुद्ध धर्माधिष्ठित होणार,दलितांनाच इथे नोकऱ्या लागणार,सर्वात नीचपणा लोकसत्ता दैनिकाचे संपादक माधव गडकरी यांनी केला होता. खरी वैचारिक फुट पडणारी आग त्यांनी लावली होती. सुवर्ण मराठा समाजातील तरुण या विध्यापीठातून पदवीधर झाला तर डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांचा फोटो असणारे प्रमाणपत्र घरातील दर्शनी भागत लावावे लागेल.हा प्रचार एका मान्यताप्राप्त दैनिकाच्या मनुवादी विचारांच्या संपादकाने केल्यामुळे कॉंग्रेस मधील मराठा समाजाचे बहुसंख्य तरुण मुले शिवसेनेकडे गेले त्यांनी बाळकडू पिऊन ग्रामीण भागात आक्रमक झाले.त्यामुळेच मुंबई ठाण्यापुरती असलेली शिवसेना खेड्यापाड्यातील गावा गावात गेली.त्यामुळेच ती आज सत्ते जवळ गेली.हा इतिहास नामांतर चळवळीतुन तालुका जिल्ह्याचे नेते झालेले नेते.आज स्वताला संस्थापक अध्यक्ष राष्ट्रीय नेते म्हणून विसरले असतील.तसेच समाज पण विसरला असेल तरी इतिहास हा इतिहास असतो.तो सोयीनुसार विसरलो म्हणून खोटा ठरत नाही.
डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर विद्यापीठ औरंगाबाद असे नामांतर झाल्यास अन्य महाविद्यालये विद्यापीठाशी संलग्नता तोडणार,विद्यापीठाचा शैक्षणिक दर्जा ढासळणार असा जो अपप्रचार करण्यात येत होता तो आज शंभर टक्के खोटा ठरून नामांतरानंतर या विद्यापीठाचा भौतिक विकास झाला, शैक्षणिक दर्जा वाढला. मुंबई-पुणे विद्यापीठानंतर डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठाने ‘ए-ग्रेड’ मिळविला. पण तरीही नामांतराचे पुढचे पाऊल हे मानसिक परिवर्तनास चालना देणाऱ्या चळवळी गतिमान करणे हेच असावे, याविषयी दुमत नसावे.नामांतरामुळे जे नेते झाले तेच रिपाई पूर्वीच्या गटबाज नेत्या पेक्षा जास्त समाजासाठी चळवळी करिता नालायक धोकादायक बनले असे लिहले तर चूक ठरणार नाही,आजच्या नेत्यांनी खासदार की,आमदारकी करिता कोणा सोबत युती आघाडी केली म्हणुन आम्ही बाळकडूची कामगिरी विसरू शकत नाही. त्यामुळे आजच्या तरुणा पुढे मोठा प्रश्न आहे. नामांतराचा स्मृतीदिन साजरा करावा की जयंती दिन कारण नामांतर तर झालेच नाही,झाला तो नामविस्तार!.डॉ.बाबासाहेब आंबेडकरांचे नांव घेऊन जयजयकार करणाऱ्यांनी याचा गांभियाने विचार करून आंदोलन करण्याची मर्यादा लक्षात घेऊन मतदारसंघ आणि संविधानाच्या चौकटीत राहून वैचारिक पातळीवर पक्ष किंवा संघटना बांधणी करावी.तरच भविष्यात स्वाभिमानाने जगता येईल.
सागर रामभाऊ तायडे,भांडुप मुंबई,9920403858,
अध्यक्ष सत्यशोधक कामगार संघटना,स्वतंत्र मजदूर युनियन महाराष्ट्र राज्य
प्रा.जोगेंद्र कवाडे सरांची भिमशक्ती युती कोणासाठी? कशासाठी?..
प्रा.जोगेंद्र कवाडे सरांची भिमशक्ती युती कोणासाठी? कशासाठी?..
परिवर्तन रथाचा सारथी एकनाथ आव्हाड
परिवर्तन रथाचा सारथी एकनाथ आव्हाड
पुरोगामी महाराष्ट्रात पुरोगामी आणि परिवर्तन वादी चळवळी खूप झाल्या त्यातुन लाखो कार्यकर्ते आणि त्यांच्या हजारो संस्था,संघटना निर्माण झाल्या. त्यात मागासवर्गीय समाजा सोबत भटके,विमुकत्या,आदिवासी समाजातील सुशिक्षित लोक पुढे आले आणि त्यांनी समाजाचे नेतृत्व केले त्यातील एक लक्षवेधी नेते म्हणजे बीड जिल्हातल्या बहुजन चळवळीत नेते आणि मानवी हक्क अभियानाचे राष्ट्रीय अध्यक्ष एकनाथ आव्हाड यांचा जन्म बीड जिल्ह्यातल्या वडवणी तालुक्यातील दुकडेगावात (डुकरेगावात) एका गरीब मातंग समाजातील पोतराजाच्या घरी झाला. वडिलांचे नाव दगडू आणि आई चे भागूबाई. शिक्षकांनी शाळेत दाखल करताना १९ जानेवारी १९५६ ही तारीख लिहिल्यामुळे तीच त्यांची अधिकृत जन्मतारीख झाली. घरात खायला दाणा नाही, वडील मागून आणतील त्यावर गुजराण करावी लागे.एकनाथाने पोतराजच व्हावे अशी वडिलांची इच्छा होती, पण आईने कडाडून विरोध केल्याने त्यांना शाळेत जायला मिळाले. शाळेत मागच्या बाकावर बसूनच ते शिकले. आव्हाडांनी घर सोडले, अंगमेहनत करून पैसे मिळवले आणि शिक्षण घेतले.
एकनाथ आवाड ऊर्फ जिजा (जीजा) यांचे शालेय शिक्षण लऊळ येथे झाले तर महविद्यालयीन शिक्षण बीड आणि अहमदनगर येथे झाले.अहमदनगर येथील कॉलेजातून त्यांनी एल्एल.बी. केले. ते एकीकडे एम.एस.डब्ल्यू. झाले आणि दुसरीकडे वकीलही झाले.वडिलांचे केस कापून आवाड यांनी पोतराज प्रथेवर पहिला घाव घातला. घरातूनच संघर्ष सुरू करून त्यांनी पोतराजाच्या प्रथेतून शंभराहून अधिक कुटुंबांची सुटका केली.शिकत असतानाच एकनाथ आव्हाड विद्यार्थी चळवळीत उतरले, विवेक पंडित यांच्या ’विधायक संसद’ नावाच्या युवकांच्या संघटनेत गेले आणि अस्पश्यता आणि जातिभेद यांविरुद्ध त्यांनी रान पेटवले. त्यांनी १९८० पासून वेठबिगार, पोतराज आदी प्रथांविरुद्ध लढा देणे सुरू केले; भूमिहीन दलितांना गायरान जमिनी ताब्यात घेऊन कसायची हिंमत दिली. त्यासाठी गायरान परिषदा घेतल्या. भूमिहीन महिलांचे त्यांनी बचत गट स्थापले. सावित्रीबाई फुले म्युच्युअल बेनिफिट ट्रस्ट स्थापून महिलांना पतपुरवठा केला. मराठवाड्यातील पाच जिल्ह्यांत या ट्रस्टचे काम चालते. २०१५सालापर्यंत या ट्रस्टची उलाढाल दहा कोटी रुपयांवर पोचली होती.१९९० साली त्यांनी मानवी हक्क अभियानाला सुरुवात केली.
संगम नावाच्या गावात त्यांनी मानवी हक्क अभियान संघटनेची शाखा स्थापन केली.२००१ साली युनोने आयोजित केलेल्या वंशभेदाविरोधातील परिषदेला आव्हाडांनी हजेरी लावली. भारतात अजून जातिभेद नष्ट झाला नाही असे त्यांनी तेथे प्रतिपादन केले. पुढे जिनिव्हा येथील मानवी हक्क संरक्षण संमेलनातही आव्हाडांनी ’जातिप्रथेला हद्दपार करण्याची’ त्यांची भूमिका आग्रहाने मांडली. त्यांनी उर्वरित सर्व आयुष्य चळवळीसाठी वाहिले होते.मानवी हक्क अभियान' या चळवळीच्या माध्यमातून आवाड यांनी मराठवाड्यातील सुमारे पन्नास हजार मागासवर्गीय समाजाच्या जमिनी वाचविल्या. त्यांच्या या अभियानामुळे मागासवर्गीय समाजात मोठ्या प्रमाणावर आर्थिक व सामाजिक स्वातंत्र्य मिळाले आणि प्रगती झाली.गुलामीची प्रतीके असलेली गावकीची कामे मागासवर्गीयांनी सोडावीत आणि आत्मसन्मानाने जगावे हा आवाडांच्या चळवळींचा उद्देश होता. त्यासाठी त्यांनी सतत संघर्ष केला. या संघर्षातूनच 'जग बदल घालुनि घाव' हे त्यांचे आत्मकथन जन्माला आले. त्यांचे हे पुस्तक बहुजन चळवळीसाठी मार्गदर्शक ठरले आहे.मागासवर्गीय समाजातील अनेक जाती आज ही परिवर्तना पासुन दूर आहेत.चर्मकार,मांतग, भटक्या विमुकत्या समाजातील लोक परिवर्तना रथात बसलाच नाही.डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी सर्व मागासवर्गीय समाजातील लोकांना परिवर्तन रथात बसण्याची हात जोडून अनेकदा विंनती केली.पण महार समाज सोडून इतर मागासवर्गीय समाजातील लोक आपले पारंपारिक साहित्य सोडून रथात बसण्यास तयार झाले नाहीत.
महार मात्र आपले सर्व काही सोडून रथात बसले आणि १९५६ नंतर त्या समाजाचा परिवर्तन रथ कुठे ही थांबला नाही.तो आज भी अनेक संकटांना तोंड देत संघर्ष करीत पुढे जात आहे.चर्मकार आणि मातंग कुठे आहेत.कोणत्या दिशेला चालले समजत नाही.असे जिजा सोबत काम करणारे मराठवाड्यातील अनेक समाजसेवक (MSW) पदवी घेऊन समाजात स्वयंसेवी संस्था चालविणारे कार्यकर्ते नेते सांगतात.मराठवाड्यात एन जी ओ चे मोठे जाळे निर्माण झाले होते.ते मागासवर्गीय समाजाच्या अन्याय,अत्याचारा विरोधात सतत संघर्ष करीत होते.एकनाथ आव्हाड उर्फ जिजा यांची माझी प्रत्येकश भेट कधी झाली नाही.पण एन डी बाबा सोनवणे पाटोदा,बीड आणि इंजिनीयर रमेश रंगारी साहेब मुंबई यांच्या मुळे आमच्या कामाची एकमेकांना ओळख झाली होती.नागपुर,मनमाड,नाशिक येथे रेल्वे आणि मागासवर्गीय विद्युत कर्मचारी युनियन यांनी आयोजित केलेल्या परिसंवादात प्रमुख वक्ते म्हणुन एकनाथ आव्हाड,रूपा बोधी कुलकर्णी,आणि मी सागर तायडे योगायोग आला होता.पण तिन्ही ठिकाणी त्यांची तबेत ठीक नसल्यामुळे ते येऊ शकले नाही.पण त्यांची मागासवर्गीय समाजा करीता असलेलीं चळवळ आणि आमची असंघटीत कष्टकरी कामगार मजुरांच्या करीता चालणारी चळवळ एकाच नाण्याच्या दोन बाजुआहेत.म्हणुन एकत्र येऊन राज्यव्यापी,देशपातळीवर संघटन उभे राहिले पाहिजे ही इंडिपेंडन्ट लेबर युनियन च्या रमेश रंगारी,जे एस पाटील साहेब यांची धडपड आणि जिद्द होती.त्यात आम्ही सहभागी होऊन नेतृत्व करावे ही त्यांची इच्छा होती.यामुळेच मी आय एल यु शी जोडल्या गेलो.